Bursztynowe lekarstwo

Miód oraz inne produkty wytwarzane przez pszczoły były już od najdawniejszych czasów wykorzystywane w profilaktyce, lecznictwie oraz spożywane dla zwykłej przyjemności. Od starożytnego Egiptu przez Hipokratesa, Arystotelesa czy Galla Anonima aż po współczesne czasy, możemy czytać o dobroczynnym działaniu substancji pochodzących z ula, co sprawiło, że wpisały się one na trwałe na kartach historii medycyny ludowej. Początkowo traktowano je jedynie jako element folkloru, wiejskich wierzeń, środków leczniczych stosowanych przez lokalnych znachorów, przez co nosiły one znamię zacofania cywilizacyjnego i zostały zepchnięte na margines. Efekt ten spotęgowało jeszcze pojawienie się leków syntetycznych, którymi człowiek „zachłysnął” się wraz z rozwojem cywilizacji. Czas jednak pokazał, że wzrost kosztów leczenia konwencjonalnego, nieprawidłowości w stosowaniu preparatów farmaceutycznych, a także skutki uboczne stosowania leków, tzw. szkody polekowe, sprawiły, że człowiek ponownie zwrócił swoją uwagę na leki pochodzenia naturalnego, tzw. biogenne. I tak oto medycyna zatacza koło i powraca do natury.

Apiterapia. Co to i w jakim celu?

Słowo apiterapia pochodzi od łacińskiego apis – pszczoła i greckiego therapia – leczenie. To stosunkowo młoda dziedzina nauki medycznej wykorzystująca między innymi produkty pszczele tzw. apiterapeutyki do pielęgnacji, profilaktyki i leczenia różnych schorzeń. Ogromnym atutem produktów pszczelich w stosunku do leków będących produktami syntetycznymi jest to, że są łatwo przyswajalne przez organizm, a przyjmowanie ich nie powoduje skutków ubocznych i są dla organizmu cennymi biostymulatorami. Kolejną cenną właściwością produktów wytworzonych przez pszczoły jest pozytywny wpływ na sprawność i odporność organizmu. Dzięki zawartości cennych składników, m.in.: białek, aminokwasów, cukrów prostych, enzymów, witamin jak również substancji biologicznie czynnych, wzbogacają dietę, działają leczniczo i zapobiegawczo przy systematycznym stosowaniu. Większość produktów pszczelich z wyjątkiem propolisu i wosku wykazuje właściwości odżywcze. Natomiast jad pszczeli musi być aplikowany pod ścisłą kontrolą lekarską, ponieważ niewłaściwie dawkowany może wykazywać działanie toksyczne.

Produkty pszczele

Głównym produktem pszczelim stosowanym początkowo w medycynie naturalnej był miód. Dopiero prace naukowe z okresu lat 70-tych ubiegłego stulecia, potwierdziły znakomite działanie również mleczka pszczelego, propolisu i pyłku kwitowego. Dziś funkcjonuje wiele prac naukowych potwierdzających, że dzięki swojemu składowi mają one właściwości odżywcze, biotyczne i lecznicze. Niezmiernie ważne jest, iż każdy z produktów wytworzonych przez pszczoły zawiera indywidualne, sobie tylko właściwe wartości lecznicze, co sprawia, że sporządzane są z nich kierunkowe preparaty i odżywki.
Na uwagę zasługuje fakt, że wiele produktów wytworzonych przez pszczoły zaliczanych jest do surowców farmakopealnych, czyli surowców służących do ręcznego sporządzania leków w aptece. Dotyczy to leków, które znajdują się w urzędowym spisie leków, które są dopuszczone w danym kraju lub na danym terenie do obrotu.
Produkty pszczele wykorzystywane w apiterapii to:

• Miód – jest najbardziej znanym produktem, jaki pochodzi z ula. Powstaje on z:  a) nektaru – słodkiego płynu wydzielanego przez nektarniki znajdujące się w kwiatach, którego zadaniem jest zwabienie pszczół celem zapylenia, b) spadzi – słodkiej cieczy wypływającej z uszkodzonych komórek liści drzew, na których żerują mszyce, miodunki i inne owady oraz ich wydaliny lub też słodka wydzielina, jaka występuje na igłach niektórych drzew iglastych ( świerk, jodła , modrzew) lub liściastych ( dąb, lipa).

• Propolis – znany jest również pod nazwą kit pszczeli. Powstaje on ze znoszonych przez pszczoły substancji o pochodzeniu żywicznym, głównie z pąków drzew – topoli, brzozy, olszy, sosny itp. Ta unikatowa substancja ma za zadanie zabezpieczyć pszczoły przed rozprzestrzenianiem się chorób i infekcji w przepełnionej i ciepłej przestrzeni ula. Pszczoły zalepiają przy jego pomocy wszelkie otwory, zabezpieczając i uszczelniając gniazdo. Propolis ma bowiem silne działanie antyseptyczne, antybiotyczne i grzybobójcze.
• Wosk – powstaje on w procesie „wypacania” płytek woskowych przez robotnice. Z wosku pszczoły wytwarzają plastry, które budują gniazdo pszczele. W zależności od wieku plastra zmienia on barwę od prawie białego po ciemnobrązowy, który jest wynikiem gromadzącego się oprzędu z pozostałego w komórkach plastra po wygryzieniu się kolejnych pokoleń pszczół. Jeśli spojrzymy na wosk pod względem składu chemicznego, to stanowi on mieszaninę kwasów organicznych i pochodnych węglowodorów.

• Pyłek – obnóża – jest to pyłek kwiatowy zbierany z pylników znajdujących się w kwiatach. Pszczoły, zbierając go i przemieszczając się pomiędzy kwiatami, przenoszą pyłek na znamię słupka, dzięki czemu dochodzi do zapylenia, w konsekwencji czego powstają nasiona. Jest to olbrzymia usługa ekosystemowa, zapewniająca produkcję żywności na świecie. Pyłek zbierany przez pszczoły, mieszany jest ze śliną i formowany w postaci tzw. obnóży pyłkowych, i umieszczany w koszyczku znajdującym się na tylnej parze odnóży. Pyłek, dzięki obecności w swoim składzie m.in.: węglowodanów, witamin, minerałów, jest bardzo istotny w rozwoju młodego pokolenia pszczół.

• Pierzga – tą nazwą określamy pyłek kwiatowy, który zostaje zmagazynowany w komórkach plastra, gdzie podlega następnie procesowi fermentacji mlekowej, co nadaje jej specyficzny kwaskowaty smak. Pierzga stanowi pokarm dla larw pszczelich ze względu na dużą zawartość białka, makro i mikroelementów, witamin z grupy B, jak i rozpuszczalnych w tłuszczach witamin D,E,K.
• Jad pszczeli – pszczoły, podobnie jak wiele innych owadów, posiadają żądło, które wykorzystują jedynie w obliczu zagrożenie. Umieszczenie go w skórze drapieżnika jest dla nich samych równoznaczne ze śmiercią, ponieważ żądło jest tak anatomicznie zbudowane, że po wkłuciu nie może być wyjęte i odrywa się z częścią odwłoka.
• Mleczko pszczele – jest to biało-żółta wydzielina gruczołów gardzielowych pszczół robotnic. Ze względu na swoją wysoką wartość odżywczą, karmiona jest nim matka pszczela oraz larwy robotnic i trutni przez pierwsze 3-4 dni swojego rozwoju. Śmiało można użyć stwierdzenia, że jest to najbardziej wartościowy pokarm występujący w przyrodzie.

Śledząc informacje zawarte w literaturze naukowej, możemy się spotkać z kilkoma podziałami produktów pszczelich. Jednym z nich jest następująca klasyfikacja:

• suplementy żywności: miód, pyłek, obnóża, pierzga, mleczko pszczele,
• surowce farmakopealne: propolis, mleczko pszczele, miód, pyłek, obnóża, pierzga, wosk pszczeli, zasklep, jad pszczeli, czerw pszczeli.

Produkty pszczele są stosowane jako elementy składowe różnych preparatów stosowanych w apiterapii, co przedstawia poniższy podział:

Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy, z czym możemy się zapoznać w publikacjach prof. dra hab. Artura Stojki z Polskiej Fundacji Apiterapii w Katowicach, aktywność farmakologiczna, frakcji otrzymanych z produktów pszczelich obrazuje poniższa tabela:

Apiterapia – stop

Przeciwwskazaniem do stosowania produktów pszczelich jest reakcja alergiczna na wybrane produkty pszczele. Uczulenie na jeden apiterapeutyk (produkt pszczeli stosowany jako środek leczniczy), nie oznacza uczulenia na pozostałe. Informacja o ewentualnych skutkach niepożądanych, reakcji histaminowej, powinna znajdować się na ulotce dołączonej do dopuszczonego do obrotu towaru. Jeśli taka reakcja wystąpi, należy przerwać jego stosowanie.
W kolejnych artykułach opiszemy wpływ poszczególnych produktów pszczelich na organizm człowieka i jego wykorzystanie w leczeniu. Warto pamiętać, że system ochrony zdrowia, zarówno ten oparty na produktach naturalnych – alternatywny jak i konwencjonalny, powinny się wzajemnie uzupełniać, współgrać a nie konkurować ze sobą i zwalczać. A medycyna naturalna to nie relikt zamierzchłych czasów, a nadzieja przyszłości.

Bibliografia:

• Habryka C., 2016. Pyłek pszczeli produktem pracy pszczół. Bioprodukty-pozyskiwanie, właściwości i  zastosowanie w  produkcji żywności. Wydział nauk o  żywności i  żywieniu Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Poznań.
• Hellner M., Winter D., von Georgi R., Münstedt K., 2008. Apitherapy: usage and experience in german beekeepers. J. Evid. Based. Comp. Altern. Med. 5(4), 475–479.
• Koszowska A., Dittfeld A., Nowak J., Ziora K., 2013. Pszczoły i ich produkty-znaczenie dla zrównoważonego rozwoju roślin, zwierząt, i ludzi. Medycyna Środowiska-Enviromental Medicine 16, 79-84
• Semkiw P., 2016. Sektor Pszczelarski w Polsce w 2016 roku. Instytut Ogrodnictwa Zakład Pszczelnictwa w Puławach, Puławy.
• Stojko A., 2020. Apiterapia i apifarmakoterapia w naukach medycznych. Kalendarz pszczelarza polskiego, 68-77.
• Żarczyńska A. i in., 2017. Wielokierunkowe wykorzystanie owadów przez człowieka: zapylanie, medycyna, kryminalistyka. W: B. Nowakowicz-Dąbek, W. Chabuz (red) : Biogospodarka i środowisko, 52-57.

Źródła internetowe:
https://cordis.europa.eu/article/id/26099-honey-more-effective-than-drugs-for-treating-wounds-say-scientists/pl
https://www.doz.pl/czytelnia/a1276-Apiterapia_8211_slodkie_leczeniehttps://www.naturoterapiawpraktyce.pl/artykul/apiterapia-czesc-I

Zdjęcie tytułowe – PollyDot z Pixabay